Τον Σεπτέμβριο του 1912 κηρύχτηκε ο Πρώτος Βαλκανικός Πόλεμος και ο ποιητής επιστρατεύτηκε ως απλός στρατιώτης στη Στερεά Ελλάδα και στην Ήπειρο. Εμπνευσμένος από την εθνική έξαρση των ημερών και τον φλογερό του πατριωτισμό, γράφει τότε το ποιήματα Επίνικοι I, (1912 – 1913), όπως τα ταξινομεί ο ίδιος στον πρώτο τόμο του Λυρικού του Βίου (Εκδόσεις Οι Φίλοι του Βιβλίου, 1946, σελ. 133 – 170). Ανάμεσα σ’ αυτά, το Μνημόσυνο, η Προσευχή για τα Γιάννενα, τα Εισόδια, ο Μαβίλης και Θεσσαλία. Ο Σικελιανός έχει ήδη γνωριστεί με τον Ίωνα Δραγούμη (1878 – 1920), με τον οποίο μάλιστα κάνουν και εκδρομές στον Όσιο Λουκά και αλλού, και του απευθύνει την ακόλουθη ανέκδοτη επιστολή:
11/24 Απριλίου 1912
Αξιότιμε Φίλε,
Αν άργησα υπερβολικά κι ελπίζω όχι ασυγχώρητα να σας πω τη βαθιά μου τιμή για το βιβλίο σας Όσοι ζωντανοί και να σας σφίξω εγκάρδια το χέρι, σας παρακαλώ να το αποδώσετε στην καθόλου βιαστικήν υπόληψη που του ώφειλα.
Καθώς ίσως θα ώφειλα ν’ απαντήσω με μια λέξη στο λοξό ερώτημα σας για την ανθρωπινή μου πίστη: Είμαι τετρακάθαρα Εθνικιστής. Μόνο που και πάλι βιαστικός ο λόγος μου, όσο δεν τον φανερώνει το έργο που αφιέρωσα τη ζωή μου. Και το λέγω μόνο με την απλή ιδέα πως αν συναντιέται με τη σκέψη σας, δε δείχνει παρά μία απ’ τις εσώτερες αφορμές της εκτίμησης μου. Θα ήθελα και ό,τι άλλο ετυπώσατε – αλλά καθώς σε λίγο ταξιδεύω και πολύ πιθανό να περάσω στην Ελλάδα για κάμποσο, θα σας δώσω διεύθυνση απ’ αλλού, αν δεν τύχει να σας ιδώ.
Μένω ωστόσο με τιμή,
Άγγελος Σικελιανός.
Ο ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ ΜΕ ΦΙΛΟΥΣ ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΩΝ ΔΕΛΦΩΝ, ΤΟ 1909
Σε εγγραφή του στο Ημερολόγιο του με ημερομηνία 26.1.1913, ο Δραγούμης σημειώνει: Ο Σικελιανός έγραψε ένα δυνατό ποίημα: Θεσσαλία.
 |
| ΑΝΕΚΔΟΤΗ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΑΓΓΕΛΟΥ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΥ |
Μεσολαβούν και άλλες επιστολές, αλλά θα σταθούμε εδώ στις πιο ενδιαφέρουσες και αποκαλυπτικές. Το 1916 η χώρα αντιμετωπίζει τις εσωτερικές αναταράξεις που επέφερε ο ολέθριος Διχασμός σε Κωνσταντινικούς και σε Βενιζελικούς. Η βίαιη επέμβαση των Ξένων Δυνάμεων συγκλόνισε τον Άγγελο Σικελιανό και η ψυχολογική του κατάσταση αντικατοπτρίζεται στα ποιήματα που εμπνεύστηκε τότε: Για τον Βασιλιά, Της πείνας το καμίνι (1916), Της κόπρου το ψωμί, Χαιρετισμός (1917), τα οποία δεν περιέλαβε στην έκδοση του τρίτομου Λυρικού Βίου το 1946 – 1947.Την εποχή ακριβώς αυτή, ο Λευκαδίτης ποιητής απευθύνει στον Δραγούμη την ακόλουθη, επίσης ανέκδοτη, επιστολή του, ιδιαίτερα αποκαλυπτική για τα υψηλόφρονα πατριωτικά αισθήματα που τον φλογίζουν:
Επικοινωνία με νέους
30 Σεπτεμβρίου 1916
Αγαπητέ μου. Το σχετικό με την Αυτοκρατορία άρθρο, έγραψα όπως σου υποσχέθηκα, αλλ’ αργότερα στοχάστηκα, πως η διατύπωση μου σ’ ένα τρόπο που μου παραμέριζε την περισυλλογή και τον παλμό στο ζωντανό ρυθμό της, δε θα νάταν όποια επιθυμούσα. Η πρόθεση μου, αν είμαι το χειμώνα ελεύτερος να κοινωνήσω πιο θερμό το Στοχασμό μου με τη Νεότητα, μου δίνει να πιστεύω πως ο σπόρος ειμπορεί να πέσει σ’ άμεση επαφή σε γόνιμες ψυχές. Η περίοδο που περνάμε έχει για με μεγάλη σημασία. Το σκίσιμο της χρυσοχάρτινης τενεκεδένιας πανοπλίας του Ευρωπαϊκού πολιτισμού, θα γίνονταν πιο φανερό σ’ εκείνους που θα θέλουν να δουλέψουν για πραγματική Αναγέννηση, θα πότιζαν απόφαση και ασκητισμό, την καθαρή συγκεντρική αρετή της θέλησης τους. Το Εθνικό Ιδανικό, σταθμός για την Ελλάδα βέβαια απαραίτητος και που το βάφτισες με Αγνότητα μοναδική, έχει υπερβεί και το χορό των αρετών του και είναι ανάγκη να φανερωθεί σε τρόπο Δωρικότατο, απ’ τη γη στο Ναό κι απ’ το Ναό στη γη, με δίχως χάσματα, Ρυθμός Αυτογνωσίας και Αυτοδημιουργίας!
Στη στιγμή που τα μάτια μου από τα μέσα στρέφονται προς τα έξω και ξαναγυρίζουν μέσα μου, η θύμηση σου μ’ αναπαύει σε μίαν ανάπαυση αδερφική. Ο Θεός να δώσει να χαρίσουμε μια αποστολή στη γη μας, όντας άξιοί της!
Δικός σου,
Άγγελος Σικελιανός
Οι τελευταίες γραμμές της επιστολής υποδηλώνουν εμφαντικά τις οικουμενικές διαστάσεις του εθνικού του οράματος που μοιραζόταν τότε με τον Δραγούμη και μας ξαναφέρνουν στο νου τις πνευματικές αναζητήσεις του διδύμου Σικελιανού – Καζαντζάκη, όπως προκύπτουν από τα ημερολόγια τους στο Άγιον Όρος το 1914. Πάντως, το άρθρο του Σικελιανού με τίτλο Αυτοκρατορία δεν έχει δει το φως της δημοσιότητας.
Μνήμη Δραγουμη
Λίγο καιρό μετά τη δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη (Ιούλιος 1920), ο Λευκαδίτης ποιητής, συγκλονισμένος, στέλνει στον αδελφό του, τον Φίλιππο Δραγούμη, το ακόλουθο σημείωμα:
Απάνω Αγόριανη Παρνασσίδος
Φίλιππε. Επερίμενα πως ο καιρός θα μου άνοιγε το στόμα για να πω ένα λόγο και σε Σε και στους δικούς Σου. Αλλ’ ακόμη μέσα μου θρονιάζει η φοβερή σιωπή. Θα Σε παρακαλέσω να δεχτείς ένα φιλί κι άλλο ένα για το χέρι των τριγυρινών Σου.
Λίγους μήνες αργότερα, ο Σικελιανός εμπνέεται το δυνατό, προφητικό ποίημα Το Μαρτύριο του Οσίου Σεραφείμ στον Ελικώνα (6 Δεκεμβρίου 1920), και το αφιερώνει στη Μνήμη του Γιάννη Δραγούμη. Από τη σύνθεση του αυτή αναδύεται ένας συμβολικός συνειρμός με τον άδικο χαμό του φίλου του, που δεν πρέπει, ίσως, να περάσει απαρατήρητος. Για τον ομοϊδεάτη στους εθνικούς οραματισμούς θα γράψει και μια εκτεταμένη μελέτη που φέρει το όνομα του και είδε το φως το 1941, ενώ τον αναφέρει συχνά σε διάφορα πεζά του κείμενα, εκθειάζοντας πάντα την εθνική του πνευματική συνείδηση. Ενδιαφέρον παρουσιάζει άλλωστε και ένα απόσπασμα από ανέκδοτη επιστολή του Φίλιππου Δραγούμη στον Άγγελο Σικελιανό με ημερομηνία 28 Δεκεμβρίου 1943:
Αγαπητέ Φίλε
[…] Σου αντίγραψα τις δυο σελίδες από το Ημερολόγιο του Ίωνα, που σε ενδιαφέρουν, και σε βεβαιώνω ακόμη μια φορά, πως δεν έχω αντίρρηση να τες δημοσιέψεις όπως νομίζεις καλύτερα, αν θέλεις.
(Τα ανέκδοτα σικελιανικά κείμενα που παρέθεσα εδώ προέρχονται από το αρχείο του φίλου και συγγενούς από το Βαλαωριτέικο, Μάρκου Δραγούμη, τον οποίο και ευχαριστώ θερμά).
Απόπειρα αναβίωσης του Δελφικού Έργου
Η ολόψυχη επιστράτευση του Αγγέλου Σικελιανού στη διάρκεια του Πολέμου, της Κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης είναι σε όλους γνωστή και επισφραγίζεται κατά τον πανηγυρικότερο τρόπο με το έργο και την πατριωτική του δραστηριότητα την εποχή αυτή. Τα γραπτά του – ποίηση, πεζό και κυρίως το θέατρο – είναι, όπως επισημαίνει ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος στην Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος, τα σημαντικότερα από όσα έργα ενέπνευσε η γερμανική Κατοχή στην Ευρώπη. Μετά την Απελευθέρωση, με τη συνείδηση του αναπαμένη γιατί είχε στο ακέραιο εκπληρώσει το πατριωτικό του χρέος, ο ποιητής προβληματισμένος βαθιά, από τις τραγικές εμπειρίες του πολέμου, οραματίζεται απερίσπαστος τη συνέχεια της Δελφικής Προσπάθειας, που είχε διακοπεί για είκοσι ολόκληρα χρόνια. Και να που, την άνοιξη του 1950, οι ελπίδες του αναζωπυρώνονται. Παραθέτω ορισμένα χαρακτηριστικά αποσπάσματα από ανέκδοτες επιστολές του στην Εύα Σικελιανού στην Αμερική, όπου έδινε κι εκείνη τον πολύμοχθο μοναχικό της αγώνα για τη δικαίωση της Ελλάδας και για την αναγνώριση του έργου του αγαπημένου της συντρόφου:
14 Απριλίου 1950
Λατρεμένη, ήρθαν να με επισκεφθούν στη Σαλαμίνα η κ. Αγγελική Χατζημιχάλη και ο κ. Άκης Gault, εκ μέρους του κ. Christie, διευθυντή Τουρισμού (της Διοίκησης Οικονομικής Συνεργασίας), για να μου ανακοινώσουν ότι είναι έτοιμος να δώσει όλα τα μέσα για να συνεχίσουμε το έργο των Δελφών με το πρόγραμμα μας αυτούσιο, χωρίς καμιά παρέμβαση ούτε από την ελληνική, ούτε από την αμερικανική πλευρά, και πως το μόνο που επιθυμεί είναι να αναλάβουμε εμείς την πλήρη διεύθυνση. Αποκρίθηκα πως δεν είχα άλλην επιθυμίαν από αυτήν και πως οι επιθυμίες μου και οι δικές σου είναι ένα και το αυτό […]. Όλον αυτόν τον καιρό, προσδοκούσα μια κατάληξη σ’ όλα τα γυρίσματα της μοίρας, που μαζί με τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα, περιέβαλλαν τη ζωή μας και τις μεγάλες μας προσδοκίες […] και είμαι βέβαιος πως έτσι θα οικοδομήσουμε μαζί τις αληθινές βάσεις μια ζωής, που θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες της Ελλάδας και του Κόσμου.
24 Ιουλίου 1950
[…] Στον Christie έστειλα από καιρό, πριν λάβω το γράμμα σου ένα Υπόμνημα, που πιστεύω πως είναι απόλυτα σύμφωνο και με τις δικές σου απόψεις και συμπληρωμένο με πολλή γνώση και πείρα των εδώ πραγμάτων και περιμένω την οριστική του απόφαση.
Επιστροφή στην Ελλάδα
Την ίδια εποχή, ο ακάματος οραματιστής συντάσσει στα ελληνικά ένα εξαιρετικού ενδιαφέροντος πολυσέλιδο Μήνυμα σχετικό με την προσδοκώμενη αναβίωση του Δελφικού Έργου, στην οποία δίνεται ολόψυχα, παρά την ημιπληγία, που έχει πρόσφατα υποστεί. Παραθέτω τα πιο χαρακτηριστικά αποσπάσματα του αδημοσίευτου αυτού, από όσο ξέρω χειρόγραφου κειμένου, με το συμβολικό τίτλο Επιστροφή στην Ελλάδα:
 |
| Η ΕΥΑ ΠΑΛΜΕΡ-ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΥ. ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΕΥΤΕΡΕΣ ΔΕΛΦΙΚΕΣ ΕΟΡΤΕΣ ΠΟΥ ΚΑΤ’ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΣΕ Η ΝΕΛΛΗ. |
Στη σιωπή που κράτησε είκοσι χρόνια έπειτα από την τελευταία εκδήλωση της Δελφικής Προσπάθειας, τα πράγματα του κόσμου έχουν αλλάξει σε παγκόσμια κλίμακα και η ανθρώπινη ψυχολογία στα διάφορα έθνη προσαρμόστηκε κάθε φορά στη ζωή με στάσεις διαφορετικές, διιστάμενες, πολύ συχνά, μεταξύ τους. Η επιπόλαιη πνευματική ομοφωνία που συγκρατούσε στοιχειωδώς μια κάποια συνοχή στην Ιστορία διαλύθηκε εμφαντικά, κι ό,τι πρωτύτερα έδινε ένα νόημα στη ζωή των λαών, διασπάστηκε ως τα τελευταία συνθετικά του […] Αλλά η Δελφική Προσπάθεια […] δεν σταμάτησε να μεγαλώνει όχι μόνο στην προσωπική συνείδηση μας και στο υποσυνείδητο του ελληνικού λαού, αλλά και στη συνείδηση όλων όσοι από ολόκληρο τον κόσμο συναθροίστηκαν για να επικοινωνήσουν με το πνεύμα της στις εορτές του 1927 και του 1930 […]. Αλλά να που, έπειτα από τόσα χρόνια κι από τον αγώνα και τις δοκιμασίες ολόκληρης της γης, η φωνή του Προμηθέα ζητάει ν’ ακουστεί και πάλι σε στιγμή που κινδυνεύει όπως ποτέ η ψυχή του Ανθρώπου […] για μια πράξη άλλης ποιότητας, απάνω από την ωμή πολιτική των ημερών μας […] Μέσα της, η πίστη αυτή, όταν μας γίνει απόλυτα συνειδητή και κλείσει τρεις δυνάμεις συμμαχούσες, την Παιδεία, την Οικονομία και τη Δικαιοσύνη, εξασφαλίζει τόσο εξωτερικά, όσο και εσωτερικά, στα πάντα, την ΕΙΡΗΝΗ. Κι αυτό το έμβλημα ζητάμε σήμερα, παρά ποτέ, να υψώσουμε, με τη βεβαιότητα πως η κατάβαθη ακτινοβολία της θα μιλήσει σε όλες τις ανθρώπινες καρδιές. Το μήνυμα αυτό, με τις τόσο επίκαιρες και σήμερα ελληνικές αλλά και παγκόσμιες αναφορές και προεκτάσεις του, ο Σικελιανός διαβιβάζει στον Christie και η Εύα αναλαμβάνει να το συμπληρώσει, να το μεταφράσει και να το δημοσιεύσει στην Αμερική. Τελικά και η ύστατη αυτή απόπειρα της συνέχισης του Δελφικού Έργου ναυαγεί και ο Σικελιανός, απογοητευμένος, αλλά και συμφιλιωμένος με το επικείμενο τέλος που ίσως κιόλας διαισθάνεται, γράφει στην Εύα τον Φεβρουάριο του 1951, λίγους μόλις μήνες πριν από τον θάνατο του; […] Απόδιωξα από τη σκέψη μου όλα αυτά που μου είχαν υποβάλει οι διάφορες αμερικανικές και ελληνικές προτάσεις, αφήνοντας την ψυχή μου απόλυτα ελεύθερη σε ό,τι αγγίζει την αξιοπρέπεια της και διατηρώντας την ακέραια για την αναμονή του ερχομού σου.
 |
| Η ΕΥΑ ΠΑΛΜΕΡ-ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΥ (ΚΑΘΗΜΕΝΗ-ΑΚΡΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ) ΣΤΟΥΣ ΔΕΛΦΟΥΣ, ΣΤΑ ΤΕΛΗ ΜΑΪΟΥ 1952, ΣΕ ΤΙΜΗΤΙΚΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ, ΛΙΓΟ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ. |
(Οι επιστολές φυλάσσονται στο Μουσείο Μπενάκη, Αρχείο Εύας Σικελιανού και έχουν μεταφραστεί από τα γαλλικά). Αυτός είναι ο Άγγελος Σικελιανός που λάτρεψε και ανέδειξε την Ελλάδα όσο λίγοι, θέτοντας στην υπηρεσία της με ακαταμάχητη πίστη και πάθος ολόκληρη τη ζωή και τη δημιουργία του: Με πλημμυρά ο καημός Σου, Ελλάδα, πολυκάντηλο! Ελλάδα, Αμβροσίος ο καρπός κι είναι καρπός δικός Σου!. Εκείνος που έμπαινε στη σκλαβωμένη πλατεία Συντάγματος και τη μετέβαλε, μονομιάς, σ’ ένα μικρό ελεύθερο ελληνικό τοπίο (Λουντέμης). Αλλά και ο Δελφικός Οραματιστής, που ενωτίζεται μια νέα πνευματική και ιστορική Αδελφοσύνη: Γιατί, η εποχή μας έχει απόλυτη ανάγκη από τους νέους πνευματικούς Δελφούς. Η καινούργια τους οργάνωση είν’ ανάγκη όχι μόνο της Ελλάδας, αλλά όλων ανεξαιρέτως των κρατών. Η οργάνωση αυτή δεν θα κλειστεί επομένως σε καμιά πατρίδα. Αυτή θα είναι η Πατρίδα, στην πρωταρχική της σημασία. Και είναι ο ίδιος αυτός φλογερός μαχητής με τη λόγχη του πνεύματος, που λόγιασε για αλωνάκι του την Ελλάδα και σε προέκταση της, την ίδια την Οικουμένη: Μα ανάμεσα από Δύση κι απ’ Ανατολή, ο Ακρίτας στέκει ο Έλληνας και στο γιοφύρι μ’ άστρα!
ΒΙΒΕΤ ΤΡΑΡΛΑΜΠΑ-ΚΑΚΛΑΜΑΝΗ
ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ
7 ΗΜΕΡΕΣ
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
ΑΘΗΝΑ 1997
from ανεμουριον https://ift.tt/2TloNBD
via IFTTT
kaliterilamia.gr