Για άλλη μια φορά το τελευταίο διάστημα επανέρχεται στην επικαιρότητα, αν θεωρήσουμε ότι είχε φύγει ποτέ, το ζήτημα της κατασκευής του καλωδίου Great Sea Interconnector (GSI), Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ, που θα καταστήσει πραγματικότητα την ηλεκτρική διασύνδεση μεταξύ των χωρών.
Η ιστορική στήλη του Βήματος στο inbox σου
Γίνε μέλος του καθημερινού newsletter που αποκαλύπτει όσα συμβαίνουν στο πολιτικό παρασκήνιο και απόκτησε πρόσβαση σε αποκλειστικό περιεχόμενο.
Πότε ξεκίνησε η διασύνδεση και ποιος τη στηρίζει;
Το μεγαλεπήβολο έργο, η σύλληψη του οποίου δεν είναι πρόσφατη, αλλά πηγαίνει 14 χρόνια πίσω, όταν ξεκίνησαν οι μελέτες σε αρχικό στάδιο, μετά από πρόταση της κυπριακών συμφερόντων εταιρείας EuroAsia Interconnector και έγκρισης του τότε υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Γιάννη Μανιάτη, ουσιαστικά άρχισε να προχωρά από το 2021 και έπειτα.
Τότε και συγκεκριμένα τον Μάρτιο έλαβε χώρα η υπογραφή Μνημονίου Συνεργασίας στη Λευκωσία από τους υπουργούς Ενέργειας Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ. Λίγους μήνες μετά η EuroAsia Interconnector υπέβαλε αίτηση για χρηματοδότηση της κατασκευής του τμήματος Κύπρος – Κρήτη από το χρηματοδοτικό εργαλείο της Ευρωπαϊκής Ενωσης «Connecting Europe Facility – CEF».
Παράλληλα, το φθινόπωρο του 2021 ο ΑΔΜΗΕ κλήθηκε να αναλάβει τεχνικός και επιχειρησιακός σύμβουλος της EuroAsia για τη διασύνδεση Κρήτης – Κύπρου, γεγονός που λειτούργησε ως εχέγγυο ώστε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εγκρίνει, όπως και πράγματι έπραξε τον Ιανουάριο του 2022, την επιχορήγηση της EuroAsia με το ποσό των 657,9 εκατ. ευρώ.
Μιλάμε δηλαδή για ένα έργο το οποίο έχει μπει υπό την «ομπρέλα» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία είδε με ιδιαίτερα θετικό μάτι την ηλεκτρική διασύνδεση δύο κρατών-μελών της τόσο μεταξύ τους, όσο και με έναν πολύ σημαντικό εταίρο στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, όπως είναι το Ισραήλ.
Ποια είναι η σημασία της διασύνδεσης;
Η διασύνδεση Κρήτης–Κύπρου θεωρείται μεγάλης σημασίας, καθώς βγάζει την Κύπρο από την ηλεκτρική απομόνωση και τη συνδέει με το ευρωπαϊκό δίκτυο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη χρηματοδοτήσει με €657 εκατομμύρια το έργο, μέσω του μηχανισμού «Συνδέοντας την Ευρώπη»(CEF), όπως προαναφέρθηκε καθώς αποτελεί πολιτικό μήνυμα ότι η ΕΕ προωθεί διασυνδέσεις που ενισχύουν την ασφάλεια εφοδιασμού και την ενσωμάτωση περισσότερων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, μειώνοντας το κόστος και τις εκπομπές ρύπων.
Στην επίσημη ιστοσελίδα του GSI αναφέρεται ότι η κατασκευή του υποθαλάσσιου τμήματος Κύπρος–Κρήτη που είναι 898 χιλιόμετρα έχει αναληφθεί από τη γαλλική εταιρεία Nexans, ενώ ο ΑΔΜΗΕ, μέσω ειδικού φορέα, έχει αναλάβει την υλοποίηση του έργου.
Σε αυτό το σημείο όμως θα πρέπει να αναφερθούμε και στη γεωπολιτική διάσταση. Πέρα από την ασφάλεια τροφοδοσίας, το καλώδιο καθορίζει και τις ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο, συνδέοντας την Κύπρο με την ευρωπαϊκή αγορά και ενισχύοντας τον ρόλο της Ελλάδας ως ενεργειακού κόμβου. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει χαρακτηρίσει επίσης ιστορική την ηλεκτρική διασύνδεση Κύπρου – Ελλάδας, διότι τερματίζει την ενεργειακή απομόνωση ενός κράτους μέλους.
Σε δεύτερο χρόνο, το έργο στοχεύει να εντάξει και το Ισραήλ, προσφέροντας διαλειτουργικότητα και στρατηγικό βάθος στις ροές ενέργειας της περιοχής.
Γιατί καθυστερεί τόσο;
Τα προβλήματα ξεκίνησαν στα μέσα Ιουλίου του 2023 όταν η EuroAsia Interconnector καταθέτει αίτημα για αύξηση της χρηματοδότησης στα 1,9 δισ. ευρώ προς τη Ρυθμιστική Αρχή της Ελλάδας και της Κύπρου. Η αύξηση του CAPEX εγκρίνεται μπροστά στον κίνδυνο κατάρρευσης του project.
Το καλοκαίρι του 2023 η EuroAsia Interconnector υπέγραψε με τη Nexans – με σημαντική καθυστέρηση η οποία συνέβαλε στην αύξηση του κόστους του έργου κατά σχεδόν 500 εκατ. ευρώ – τη σύμβαση για την έρευνα βυθού, τον σχεδιασμό, την παραγωγή και την πόντιση των καλωδίων για το πρώτο τμήμα που αφορά την ηλεκτρική διασύνδεση Κρήτης – Κύπρου.
Λίγο αργότερα όμως η EuroAsia δήλωσε αδυναμία να καταβάλει στη Nexans την προκαταβολή που όριζε η σύμβαση για την έναρξη κατασκευής του καλωδίου. Τότε οι κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Κύπρου ζήτησαν από τον ΑΔΜΗΕ να αναλάβει φορέας υλοποίησης προκειμένου το έργο να μη ναυαγήσει και να μη χαθεί η ευρωπαϊκή χρηματοδότηση.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνώρισε ρητά αυτή την αλλαγή, επιβεβαιώνοντας την εμπιστοσύνη της στον ΑΔΜΗΕ ως τον πλέον κατάλληλο για να αναλάβει το έργο. Πράγματι, η κατασκευή του καλωδιακού τμήματος του πρώτου σκέλους της διασύνδεσης ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2023 με την εταιρεία Nexans να λαμβάνει από τον ΑΔΜΗΕ την εντολή να ξεκινήσει τις σχετικές διαδικασίες.
Ωστόσο, οι δυσκολίες που προέκυψαν σε όλη τη διάρκεια του 2024 ήταν πολλές. Στις 2 Ιουλίου 2024, η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας Κύπρου (ΡΑΕΚ) με απόφασή της ανέτρεψε τα μέχρι τότε δεδομένα, αναφέροντας ρητά ότι δεν αναγνωρίζει εύλογη απόδοση, έσοδο και ανάκτηση αυτών κατά την κατασκευαστική περίοδο και πριν από την έναρξη της εμπορικής λειτουργίας της διασύνδεσης. Η κίνηση αυτή προκάλεσε καίριο πλήγμα στο έργο καθιστώντας το μη βιώσιμο. Επίσης, η Κυπριακή Δημοκρατία αθέτησε τη δέσμευσή της να εισέλθει μετοχικά στον Great Sea Interconnector, απόφαση την οποία είχε ανακοινώσει ότι θα λάβει μέχρι τον Ιανουάριο του 2024.
Τελικά, μετά από τις αλλεπάλληλες προσπάθειες των εμπλεκόμενων πλευρών τον Σεπτέμβριο 2024 υπεγράφη η διακρατική συμφωνία Ελλάδας – Κύπρου για την υλοποίηση του έργου. Στο πλαίσιο της συμφωνίας ανατράπηκαν οι ρυθμιστικές αποφάσεις του περασμένου Ιουλίου, επαναφέροντας το έργο σε βιώσιμη βάση. Ωστόσο οι γεωπολιτικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει το project και στις οποίες θα αναφερθούμε στη συνέχεια έχουν οδηγήσει σε καθυστερήσεις σε σχέση με το αρχικό χρονοδιάγραμμα.
Ποια είναι η στάση της Τουρκίας;
Το μεγαλύτερο όμως πρόβλημα που αντιμετωπίζει η ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ δεν είναι άλλο από τη στάση της Τουρκίας απέναντί της.
Τον Ιούλιο του 2024 μάλιστα, τουρκικά πολεμικά πλοία παρενόχλησαν το ιταλικό ερευνητικό «Ievoli Relume» που εκτελούσε εργασίες ερευνών βυθού μεταξύ Κάσου και Καρπάθου για λογαριασμό της αναδόχου εταιρείας για το καλωδιακό τμήμα της διασύνδεσης Nexans. Έκτοτε, και ενώ έχουν ολοκληρωθεί επιτυχώς όλες οι έρευνες στα χωρικά ύδατα της Ελλάδας και της Κύπρου, η Τουρκία προσπαθεί με τη στάση της να παρεμποδίσει τη συνέχιση των εργασιών στα διεθνή ύδατα, επικαλούμενη το παντελώς αβάσιμο τουρκολιβυκό μνημόνιο.
Τι ερευνά η ευρωπαϊκή εισαγγελία;
Την ίδια ώρα, ο πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκος Χριστοδουλίδης ανακοίνωσε χθες ότι η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία (EPPO) ξεκίνησε ποινική έρευνα για «ενδεχόμενα ποινικά αδικήματα» σχετικά με την ηλεκτρική διασύνδεση. Δεν δημοσιοποιήθηκαν πάντως ονόματα ή συγκεκριμένες πράξεις. Με βάση την πρακτική της EPPO σε παρόμοια έργα υποδομής στην Κύπρο, όπως το τερματικό υγροποιημένου φυσικού αερίου στο Βασιλικό, οι κατηγορίες που συνήθως διερευνώνται αφορούν διαγωνιστικές διαδικασίες, κακοδιαχείριση ευρωπαϊκών κονδυλίων, απάτη ή διαφθορά.
Έχει ενδεχομένως την σημασία του, ότι ο Κύπριος Πρόεδρος είπε ότι η κυβέρνηση του «δεν θα επιτρέψει καμία σκιά» γύρω από τη φήμη και την αξιοπιστία της χώρας. Αυτή η στάση συνηγορεί στο ότι η Λευκωσία θέλει ξεκαθαρίσει θεσμικά την πορεία του έργου, ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται βραχυπρόθεσμες καθυστερήσεις λόγω των ελέγχων. Μέχρι στιγμής πάντως δεν υπάρχει κάποιο άλλο στοιχείο πέραν της δήλωσης Χριστοδουλίδη.
Από την πλευρά της, η Κομισόν, μέσω της εκπροσώπου τύπου για θέματα Ενέργειας, Άννα Κάιζα, επιβεβαίωσε ότι η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία ερευνά το έργο, λέγοντας πως «είμαστε ενήμεροι για την έναρξη έρευνας από το Ευρωπαϊκό Γραφείο Δημόσιου Εισαγγελέα (EPPO) και δεν έχουμε κανένα σχόλιο να κάνουμε για το ζήτημα αυτό», «πρόκειται για εξελισσόμενες διαδικασίες, οπότε δεν θα τις σχολιάσουμε με κανέναν τρόπο».
Θα γίνει τελικά το έργο;
Η ερώτηση του εκατομμυρίου. Μετά και τις πρόσφατες εξελίξεις, η ελληνική κυβέρνηση, δια στόματος του αντιπροέδρου της, Κωστή Χατζηδάκη, επανέλαβε τη δέσμευσή της για τη συνέχιση του έργου της ηλεκτρικής διασύνδεσης, έθεσε όμως στο τραπέζι έναν πολύ σημαντικό παράγοντα: H Κύπρος πρέπει να ξεκαθαρίσει τη στάση της. «Δεν είναι εθνικό σχέδιο της Ελλάδας· είναι ευρωπαϊκή προτεραιότητα. Το έργο δεν μπορεί να πληρωθεί μόνο από τους Έλληνες φορολογούμενους αλλά απαιτείται διαμοιρασμός του κόστους, όπως ισχύει για όλα τα διασυνοριακά έργα» ανέφερε ο κ. Χατζηδάκης.
Από την άλλη πλευρά, ο υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης έχει στείλει το δικό του μήνυμα στην Άγκυρα δηλώνοντας πως «αν υπάρχει βούληση παρεμπόδισης από οποιαδήποτε τρίτη χώρα, προφανώς θα υπάρξουν συνέπειες», διαβεβαιώνοντας ταυτόχρονα ότι «οι έρευνες ολοκληρώθηκαν σύμφωνα με τον σχεδιασμό… και η πόντιση του καλωδίου θα συνεχιστεί».
Παρά τις διαβεβαιώσεις των κορυφαίων υπουργών πάντως, το ρήγμα που παρατηρείται τις τελευταίες μέρες μεταξύ Αθήνας και Λευκωσίας δημιουργεί έντονες αμφιβολίες σχετικά με την πορεία της ηλεκτρικής διασύνδεσης, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να μην έχει πάρει προς το παρόν ξεκάθαρη θέση.