του Μανώλη Χατζημανώλη,
Oι πρώτες μαρτυρίες για τον λαό των Σικελών ανάγονται στα τέλη του 13ου αιώνα π.Χ, όταν οι Αιγύπτιοι της εποχής του Φαραώ Μερνεφθά τους ανέφεραν ως τμήμα των Λαών της Θάλασσας (Shklsh=Shekelesh) που διεξήγαν επιδρομές στην Συρία και στο αιγυπτιακό Δέλτα. Αν και οι ιστορικοί διαφωνούν σήμερα για την αρχική τους κοιτίδα, καθώς κάποιοι την τοποθετούν στην ανατολική Μεσόγειο, άλλοι στις ακτές της Ιλλυρίας κι άλλοι στην νότια Ιταλία, το σίγουρο είναι ότι κάποια στιγμή στις αρχές της 1ης χιλιετηρίδας π.Χ δεχόμενοι πίεση από τους οπικούς λαούς πέρασαν το στενό της Μεσσήνης και, αφού εκδίωξαν τους ντόπιους Σικανούς, εγκαταστάθηκαν στο βόρειο και ανατολικό τμήμα της Σικελίας, δίνοντας στην μεγάλη νήσο το όνομά τους (Θουκυδίδης: Ἱστορίαι 6.1.1-6.2.6, Διόδωρος Σικελιώτης: Ιστορική Βιβλιοθήκη).
Εκεί τους βρήκαν στα τέλη του 8ου αιώνα οι πρώτοι άποικοι από την μητροπολιτική Ελλάδα. Οι Έλληνες ίδρυσαν τις αποικίες τους στις ακτές και από τους ντόπιους άλλοι εκδιώχθηκαν προς την ενδοχώρα και άλλοι μετατράπηκαν σε δουλοπάροικους της νέας ξενόφερτης αριστοκρατίας. Η ελληνική επιρροή έφτασε βαθιά μέσα στο εσωτερικό της νήσου και μέχρι τον 5ο αιώνα π.Χ οι σικελικές κοινότητες είχαν εξελληνιστεί σε μεγάλο βαθμό. Σε αυτή την διαδικασία καίριο ρόλο έπαιξε το γεγονός πως πολλές από αυτές αποτελούσαν τμήματα της επικράτειας των ισχυρότερων ελληνικών πόλεων-κρατών, όπως αυτής του Ακράγαντα ή των Συρακουσών.
Το 466 π.Χ ο τύραννος Θρασύβουλος των Συρακουσών, τελευταίος εκπρόσωπος της δυναστείας των Δεινομενιδών που κυβερνούσε την πόλη από το 491 π.Χ, εξαναγκάστηκε μετά από εξέγερση των Συρακουσίων να παραιτηθεί από τον θρόνο και να αποσυρθεί στους Λοκρούς της νότιας Ιταλίας. Έχοντας απαλλάξει την πόλη τους από την τυραννία, οι Συρακούσιοι έδιωξαν τους μισθοφόρους που είχαν οι Δεινομενίδες στην υπηρεσία τους και εγκατέστησαν ένα μετριοπαθές δημοκρατικό πολίτευμα στην πόλη. Η απόφασή τους όμως να μην αποδώσουν πολιτικά δικαιώματα στους περίπου 7.000 πρώην μισθοφόρους και ξένους που παρέμεναν στις Συρακούσες μετά την πτώση της τυραννίδας έμελλε να έχει μοιραίες συνέπειες: Μόλις δυο χρόνια μετά την πτώση του Θρασύβουλου ξέσπασαν νέες συγκρούσεις στην πολύπαθη πόλη, αυτήν την φορά μεταξύ των πολιτών και των ξένων πoυ απαιτούσαν ισονομία.
Η διένεξη αυτή, που κράτησε τους Συρακούσιους απασχολημένους σχεδόν επί ένα χρόνο (464-463 π.Χ), συνέβη παράλληλα με ένα άλλο γεγονός. Ένας επιφανής Σικελός ονόματι Δουκέτιος ίδρυσε στο εσωτερικό της νήσου την πόλη-κράτος Μηναίον και, αφού αναγορεύτηκε βασιλεύς των Σικελών, ξεκίνησε αγώνα ώστε να ενώσει το σύνολο του λαού του υπό το σκήπτρο του. Αφού άλωσε την σικελική πόλη Μοργαντίνα, σύναψε συμμαχία με τους Συρακούσιους, που στο μεταξύ είχαν εκδιώξει τους ξένους από την πόλη τους, και από κοινού πολιόρκησαν την πόλη Κατάνη, όπου επίσης είχαν εγκατασταθεί παλιοί μισθοφόροι του τύραννου των Συρακουσών Ιέρωνα (478-466 π.Χ).Οι συνδυασμένες δυνάμεις του Δουκέτιου και των Συρακουσίων εκδίωξαν τους μισθοφόρους, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην πόλη Αίτνα (παλιά Ίνησσα), και αποκατέστησαν στην Κατάνη τους παλαιούς Χαλκιδείς κατοίκους της που είχαν μεταφερθεί βίαια στις Συρακούσες από τον τύραννο Γέλωνα (491-478 π.Χ).
Παρόμοιες εξελίξεις συνέβησαν στο σύνολο των ελληνικών πόλεων της Σικελίας. Οι τυραννίδες καταλύθηκαν, τα δημοκρατικά πολιτεύματα και οι πολιτικοί εξόριστοι αποκαταστάθηκαν και οι εκδιωγμένοι μισθοφόροι των τυράννων εγκαταστάθηκαν κατόπιν συμφωνίας στην πόλη Μεσσήνη (463-462 π.Χ). Η μακροχρόνια ειρήνη και η πολιτική σταθερότητα που ακολούθησαν (με εξαίρεση την αποτυχημένη απόπειρα ενός επιφανή Συρακούσιου το 454 π.Χ να επιβάλλει τυραννίδα στην πόλη) επέτρεψαν στις Συρακούσες να ακμάσουν και να διεκδικήσουν την ηγεμονία μεταξύ των σικελικών πόλεων. Το 453 π.Χ μάλιστα, σε μια προσπάθεια να εξαλείψουν την πειρατεία που ασκούσαν οι Ετρούσκοι επιδρομείς στο νησί, έστειλαν στόλο 60 τριήρεων υπό τον στρατηγό Απελλή ο οποίος, αφού πέρασε από φωτιά και σίδερο τις ακτές της Ετρουρίας και της Κύρνου (σημερινή Κορσική), έφτασε μέχρι την νήσο Αιθαλεία (σημερινή Έλβα) την οποία κατέλαβε.
Στο διάστημα αυτό που οι Συρακούσιοι διεκδικούσαν τον έλεγχο της τυρρηνικής θάλασσας, στο εσωτερικό της Σικελίας ο Δουκέτιος ένωνε επιτυχώς τις πόλεις των γηγενών Σικελών σε Κοινό (με εξαίρεση την πόλη Ύβλα) και ίδρυσε μια νέα πόλη, την Παλική, την οποία οχύρωσε με ισχυρά τείχη. Θεωρώντας τότε πως έχει ισχυροποιηθεί αρκετά, αποφάσισε να στραφεί εναντίον των ελληνικών πόλεων της ακτής. Αφού κατέλαβε την Αίτνα, επιτέθηκε εναντίον του οχυρού Μότυον που άνηκε στην επικράτεια των Ακραγαντίνων (452 π.Χ).
Μέχρι τότε οι Συρακούσιοι, απασχολημένοι καθώς ήταν με τα εσωτερικά τους ζητήματα και με την εκδίωξη των τυραννικών καθεστώτων από τις πόλεις των Σικελιωτών, είχαν ανεχθεί την ύπαρξη της ηγεμονίας του Δουκέτιου. Αφυπνισμένοι όμως από την ισχυροποίηση του Σικελού ηγεμόνα, έστειλαν τον στρατηγό τους Βόλκωνα να ενισχύσει τους Ακραγαντίνους. Στην μάχη που έλαβε χώρα όμως, ο Δουκέτιος και οι Σικελοί του νίκησαν τον ενωμένο στρατό των Ακραγαντίνων και των Συρακουσίων και, αφού κατέλαβαν το Μότυον, εγκατέστησαν σε αυτό σικελική φρουρά.
Η ταπεινωτική ήττα από τους πρώην υποτελείς τους εξόργισε τους Συρακούσιους, οι οποίοι αφού εκτέλεσαν τον Βόλκωνα για την αποτυχία του εξέλεξαν τον επόμενο χρόνο νέο στρατηγό τον οποίο έστειλαν με ισχυρό στρατό να υποτάξει τον Δουκέτιο. Στην νέα λυσσώδη μάχη που έλαβε χώρα στην θέση Νομαί, οι Συρακούσιοι νίκησαν τους ενωμένους Σικελούς, τρέποντάς τους σε φυγή και φονεύοντας πολλούς από αυτούς κατά την υποχώρησή τους. Από όσους Σικελούς επιβίωσαν από την μάχη, οι περισσότεροι κατέφυγαν στα ορεινά οχυρά τους στο εσωτερικό της νήσου, ενώ σύντομα έφτασαν στην περιοχή και οι Ακραγαντίνοι, οι οποίοι αφού ανέκτησαν το Μότυον, ένωσαν τις δυνάμεις τους με τους Συρακούσιους. Καθώς τα σικελικά οχυρά άρχισαν να υποκύπτουν το ένα μετά το άλλο στις ενωμένες δυνάμεις των δύο ισχυρότερων ελληνικών πόλεων της Σικελίας, ο Δουκέτιος, εγκαταλελειμμένος από την πλειοψηφία των οπαδών του και φοβούμενος πως οι υπόλοιποι συνομωτούσαν εναντίον του, αποφάσισε να καταφύγει στις Συρακούσες: Αφού εισήλθε νύχτα στην πόλη, έκατσε ως ικέτης στους βωμούς που βρίσκονταν στην Αγορά και έθεσε τον εαυτό του και την χώρα του στην διάθεση των Συρακουσίων. Έχοντας εκπλαγεί από την τροπή που πήραν τα γεγονότα, οι άρχοντες της πόλης συγκάλεσαν την Εκκλησία του δήμου και έθεσαν στον λαό το ερώτημα τι έπρεπε να γίνει με τον Δουκέτιο.
Ενώ οι δημαγωγοί απαιτούσαν το κεφάλι του Σικελού αρχηγού, τελικά επικράτησε η άποψη των πιο σωφρόνων από τους πολίτες να του δοθεί χάρη. Αφού απελευθέρωσαν τον Δουκέτιο, οι Συρακούσιοι τον έστειλαν εξόριστο στην μητρόπολή τους Κόρινθο, παρέχοντάς του μάλιστα και τα αναγκαία μέσα για την διαβίωσή του (451 π.Χ).
Ο Σικελός αρχηγός θα παρέμενε στην εξορία μέχρι το 440 π.Χ. Στο διάστημα αυτό οι Ακραγαντίνοι φοβούμενοι την αύξηση της δύναμης των Συρακουσίων και χολωμένοι που αυτοί αποφάσισαν για την τύχη του Δουκέτιου χωρίς να τους συμβουλευτούν πρώτα, κήρυξαν τον πόλεμο στους πρώην συμμάχους τους. Οι δύο αντίπαλοι συνάσπισαν γύρω τους το σύνολο των ελληνικών πόλεων της Σικελίας και σε μεγάλη μάχη που διεξήχθη κοντά στον ποταμό Ιμέρα νικητές αναδείχθηκαν οι Συρακούσιοι. Αν και δεν έχουν διασωθεί λεπτομέρειες της συνθήκης ειρήνης που συνήφθη μεταξύ των δύο αντιπάλων, κρίνοντας από τα γεγονότα που ακολούθησαν μπορούμε να συμπεράνουμε πως αυτό που κέρδισαν οι Συρακούσιοι ήταν η πρωτοκαθεδρία μεταξύ των ελληνικών πόλεων και η ηγεμονία πάνω στους ντόπιους Σικελούς.
Πράγματι οι Συρακούσιοι στράφηκαν στην συνέχεια κατά των σικελικών πόλεων, κυριαρχώντας σε όλες εκτός από την ισχυρή πόλη Τρινακίη. Ενώ οι Συρακούσιοι πολιορκούσαν την πόλη μαζί με το σύνολο των συμμάχων τους, εμφανίστηκε εκ νέου στην Σικελία ο Δουκέτιος. Έχοντας παραβιάσει την συμφωνία με τους Συρακουσίους, διέφυγε από την Κόρινθο και, αφού έφτασε μαζί με τους οπαδούς του στην βόρεια Σικελία, ίδρυσε μια νέα πόλη, την Καλή Ακτή. Έχοντας προσελκύσει πλήθος οπαδών, μεταξύ των οποίων και τον ηγεμόνα της πόλεως Ερβίτα Αρχωνίδη, και εκμεταλλευόμενος τον δύσκολο πόλεμο που διεξήγαν οι Συρακούσιοι εναντίον των κατοίκων της Τρινακίης, προσπάθησε να αναδειχθεί εκ νέου ως ηγεμόνας των Σικελών. Ασθένησε όμως και πέθανε το ίδιο έτος, απαλλάσσοντας τους Συρακούσιους από έναν σκληρό αντίπαλο. Οι τελευταίοι σύντομα άλωσαν και την Τρινακίη, εξαφανίζοντας την ισχυρή πόλη από τον χάρτη και πουλώντας τους κατοίκους της ως δούλους.
Με τη νίκη τους αυτή οι Συρακούσιοι έθεσαν τις βάσεις για την ανάδειξη των Συρακουσών ως την ισχυρότερη μεταξύ των πόλεων-κρατών της Μεγάλης Ελλάδος, μια πραγματική μητρόπoλη της Μεσογείου. Η ένταξη των γηγενών Σικελών στο κράτος των Συρακουσών το 439 π.Χ και η περαιτέρω ανάπτυξη των ναυτικών και στρατιωτικών δυνάμεων τους λόγω του πλούτου που αποκόμισαν από την βαριά φορολόγησή τους, τους έδωσε την απαραίτητη αυτοπεποίθηση για να επιδιώξουν την σταδιακή υποταγή του συνόλου της μεγάλης νήσου. Η πίεση που θα ασκούσαν οι Συρακούσιοι κατά τα επόμενα χρόνια στις χαλκιδικές αποικίες της ανατολικής σικελικής ακτής (Λεοντίνοι, Κατάνη, Nάξος) θα αποτελούσε και την αφορμή για την εμπλοκή στα πολιτικά πράγματα της Σικελίας των Αθηνών, πόλης που εκείνη την περίοδο διαμόρφωνε επίσης την δική της ηγεμονική πολιτική στην Δύση, γεγονός που θα είχε μακροπρόθεσμες συνέπειες για το σύνολο του ελληνικού κόσμου.
Μέρος του τελευταίου στο εξής θα αποτελούσαν και οι Σικελοί. Έχοντας αποτύχει να κερδίσουν την πολιτική και εθνική τους ανεξαρτησία, θα αφομοιώνονταν κατά τα επόμενα χρόνια τόσο πολιτικά όσο και πολιτιστικά από τους Έλληνες γείτονές τους…
Πηγές:
-Διόδωρος Σικελιώτης: Ιστορική Βιβλιοθήκη
-Θουκυδίδου Ιστορίαι
-Η Ιστορία των Ελλήνων, Εκδόσεις Δομή
Πηγή: Ελληνική και Παγκόσμια Στρατιωτική Ιστορία