Είναι μια κίνηση υψηλού συμβολισμού, η οποία όμως εμπεριέχει μεγάλη δόση ρίσκου.
Η ιστορική στήλη του Βήματος στο inbox σου
Γίνε μέλος του καθημερινού newsletter που αποκαλύπτει όσα συμβαίνουν στο πολιτικό παρασκήνιο και απόκτησε πρόσβαση σε αποκλειστικό περιεχόμενο.
Ανεξαρτήτως αν η τελευταία προσθήκη έγινε συνειδητά ή όχι, αυτό που έχει σημασία είναι ότι η Αθήνα εμφανίζεται αποφασισμένη να ακολουθήσει μια πολιτική, η οποία όχι μόνο ανεβάζει ραγδαία την ένταση με την Άγκυρα, αλλά τη φέρνει αντιμέτωπη με τον σκληρό και ισχυρό πυρήνα των συμμάχων της. Δεν είναι άσχετο ότι τα λεγόμενα του κ. Μητσοτάκη ήρθαν σε συνέχεια της συνάντησής του με τον Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ.
Ο Μαρκ Ρούτε είναι ο κατ’ εξοχήν υπέρμαχος της συμμετοχής της Τουρκίας στην ευρωπαϊκή άμυνα. Και είναι προφανές ότι το ραντεβού των δύο ανδρών- το οποίο δεν είχε ανακοινωθεί πριν από την πραγματοποίηση του- έγινε ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο: Για να διαπιστωθούν οι πραγματικές προθέσεις της Αθήνας.
Για τους Ευρωπαίους, το ΝΑΤΟ, ίσως ακόμα και τον Αμερικανό πρόεδρο δεν νοείται ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφαλείας, υπό τα νέα δεδομένα που δημιουργεί η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, χωρίς την ενεργό παρουσία της Τουρκίας.
Ίσως είναι και ανέφικτη, διότι η Άγκυρα μπορεί να προσφέρει αφειδώς σε όλα τα επίπεδα: αμυντική βιομηχανία, υλικά και ανθρώπινο δυναμικό. Για παράδειγμα ποιο από τα ευρωπαϊκά κράτη είναι σε θέση να στείλει στρατιώτες σε μια μελλοντική γραμμή κατάπαυσης του πυρός ανάμεσα σε Ρωσία και Ουκρανία;
Αναζητείται μέθοδος παράκαμψης
Όπως προκύπτει από τα στοιχεία του ρεπορτάζ, αλλά είναι και λογικό απότοκο των ελληνικών επιλογών, η Αθήνα δέχεται πιέσεις τόσο από το ΝΑΤΟ όσο και από τους «πρόθυμους» Ευρωπαίους έστω να μετριάσει τη στάση της έναντι της Άγκυρας ώστε να βρεθεί μέθοδος παράκαμψης των κατά τα άλλα εύλογων ελληνικών αντιρρήσεων.
Και αν στην ελληνική κυβέρνηση δεν περίμεναν κάτι διαφορετικό από την Ιταλία, τη Γερμανία ή τη Μεγάλη Βρετανία, η μεγάλη απογοήτευση ήρθε όταν άκουσαν τον Εμμάνουελ Μακρόν να λέει- έξω από το Λευκό Οίκο μετά εκείνη τη μνημειώδη συνάντηση του Τραμπ με τον Ζελένσκι και τους Ευρωπαίους ηγέτες- ότι μετά τον πόλεμο της Ουκρανίας είναι αδύνατο να σταθεί ευρωπαϊκό σύστημα ασφαλείας χωρίς την παρουσία της Τουρκίας.
Ανεξαρτήτως των πραγματικών δυνατοτήτων της Ελλάδας να παρεμποδίσει την πρόσβαση της Τουρκίας στο SAFE, το μείζον ερώτημα που τίθεται από την πλευρά της Αθήνας δεν χωρά πολλές απαντήσεις: «Είναι δυνατόν χώρα που απειλεί κράτος- μέλος της Ένωσης να λαμβάνει απρόσκοπτα ευρωπαϊκά χρήματα για στρατιωτικούς εξοπλισμούς;».
Το ζήτημα, όμως, δεν έχει να κάνει τόσο με τις απαντήσεις, όσο με την πραγματικότητα, καθώς ο κ. Μητσοτάκης ζητά κάτι που φαίνεται ακατόρθωτο, διότι μάλλον ουδείς μπορεί να περιμένει ότι η Άγκυρα θα αναιρέσει την απόφαση της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης του 1995 περί της απειλής πολέμου σε περίπτωση που η Ελλάδα προχωρήσει σε μονομερή επέκταση των χωρικών υδάτων από τα 6 έως τα 12 ναυτικά μίλια.
Εξίσου απίθανο είναι να εκμαιευθεί μια τέτοια δημόσια δήλωση από τον Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος σε ένα παντελώς υποθετικό σενάριο θα απαιτούσε από την Αθήνα να δεσμευτεί γραπτώς ότι θα παραμείνει δια παντός εγκλωβισμένη στα 6 ναυτικά μίλια.
Προφανώς, δεν βρισκόμαστε σε αυτό το σημείο. Από την πλευρά της Αθήνας επιμένουν ότι για τη συμμετοχή της Τουρκίας στο SAFE απαιτείται η υπογραφή μιας δεσμευτικής συμφωνίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση, για την οποία απαιτείται ομοφωνία.
Και ότι όσο υπάρχει το casus belli η Ελλάδα δεν πρόκειται να συναινέσει. «Θα επικαλεστώ εδώ και το άρθρο 16 (σσ: του κανονισμού SAFE) στο οποίο η ελληνική διπλωματία μετά από διπλωματικές προσπάθειες κατάφερε να ενταχθεί στους κανόνες επιλεξιμότητας των εταιρειών και οντοτήτων τρίτων χωρών, ως προϋπόθεση, η συνεκτίμηση των συμφερόντων ασφαλείας και άμυνας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κρατών μελών», υπενθύμισε στην τελευταία ενημέρωση η εκπρόσωπος του Υπουργείο Εξωτερικών κ. Λάνα Ζωχιού.
Από όσα προκύπτουν έως τώρα ως ερμηνεία του κανονισμού, η διμερής συμφωνία αφορά το 65% των προβλεπόμενων κεφαλαίων. Το υπόλοιπο 35% δεν δεσμεύεται από προϋποθέσεις.
Η δε Τουρκία αφενός είναι ήδη μέσα στην ευρωπαϊκή άμυνα δια της κατοχής ή συμμετοχής της σε εταιρείες κρατών- μελών της Ένωσης (όπως πχ οι ιταλικές Piaggio και η Leonardo), αφετέρου και κυριότερο θεωρείται αναπόσπαστο μέλος της διαδικασίας από τους ισχυρούς συμμετέχοντες.
Μάλιστα, αν πράγματι φτάσουμε σε σημείο υπογραφής διμερούς συμφωνίας οι πιέσεις που θα ασκηθούν προς την Αθήνα θα είναι παραπάνω από ασφυκτικές. Και τότε η κυβέρνηση και δη ο πρωθυπουργός θα βρεθούν ενώπιον πολύ δύσκολων επιλογών.
Τι θα μπορούσε να κερδίσει η Ελλάδα από αυτή τη σκληρή διαδικασία; Ενδεχομένως μια γραπτή αναφορά ότι οι στρατιωτικοί εξοπλισμοί δεν θα χρησιμοποιηθούν εναντίον κρατών- μελών της Ένωσης με επιπλέον ρήτρες ασφαλείας. Δεν είναι βεβαίως λίγες οι ανάλογες περιπτώσεις που τέτοιου είδους δεσμεύσεις ουδέποτε τηρήθηκαν.
Σε αυτήν την πολύ λεπτή ισορροπία, η Αθήνα καλείται ήδη να αντιμετωπίσει και την κλιμάκωση της έντασης από την πλευρά της Τουρκίας. Μια ματιά στα πρωτοσέλιδα των τουρκικών εφημερίδων της περασμένης Παρασκευής αρκεί για να γίνει αντιληπτό πώς προσλαμβάνονται οι δηλώσεις Μητσοτάκη περί βέτο.
Διαχρονικά η τουρκική πολιτική τάξη, ανεξαρτήτως προέλευσης, αδυνατεί να δεχτεί ότι η Ελλάδα εμπλέκει τρίτους παράγοντες στις διμερείς σχέσεις, πολλώ δε μάλλον όταν παρεμποδίζεται η προσπάθεια μεγέθυνσης του γεωπολιτικού αποτυπώματος της χώρας. Όπως πιστεύουν στην άλλη πλευρά του Αιγαίου ότι συμβαίνει σήμερα.
Προς το κεντρικό Αιγαίο το Πίρι Ρέις
Την ίδια ώρα η Άγκυρα επαναφέρει στο προσκήνιο τις διεκδικήσεις στο Αιγαίο με την έξοδο του Πίρι Ρέις από τον κόλπο της Σμύρνης και τελικό προορισμό σε περιοχές που εκτείνονται μεταξύ Θάσου- Χίου- Άη Στράτη- Μυκόνου, Ικαρίας, Φούρνων. Το τουρκικό ερευνητικό έπλεε περί τις 8 το πρωί του Σαββάτου στα βόρεια της Λέσβου, κοντά στις τουρκικές ακτές, εκτελώντας την παράτυπη navtex που εκδόθηκε από το Σταθμό της Σμύρνης.
Η Αθήνα είχε αντιδράσει άμεσα με έκδοση αντιnavtex από τον σταθμό της Λήμνου επισημαίνοντας ότι αφενός οι εν λόγω περιοχές βρίσκονται πάνω από δυνητική ελληνική υφαλοκρηπίδα ενώ σε κάθε περίπτωση την αρμοδιότητα έκδοσης αδειών ερευνών διαθέτει αποκλειστικά η Ελλάδα.
Η Τουρκία επανέρχεται στην πάγια τακτική της να αμφισβητεί, δια της προσχηματικής εξόδου ερευνητικών και την έκδοση navtex, τόσο την ελληνική δικαιοδοσία σε πολύ μεγάλες περιοχές του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου, όσο και την ελληνική υφαλοκρηπίδα.
Σύμφωνα με την τουρκική θεώρηση, η χάραξη της υφαλοκρηπίδας πραγματοποιείται με βάση τις ηπειρωτικές ακτές των δύο κρατών, αγνοώντας τα κυριαρχικά δικαιώματα των νησιών, κόντρα προφανώς στις βασικές προβλέψεις του Δικαίου της Θάλασσας.
Πηγές από την ελληνική πρωτεύουσα υπενθυμίζουν στο «Βήμα» ότι το Πίρι Ρέις δεν διαθέτει δυνατότητες έρευνας στο βυθό παρά μόνο στα ύδατα, εκτιμώντας ότι η έξοδος του ερευνητικού αποτελεί συμβολική αντίδραση, προφανώς έναντι των πρωτοβουλιών που έχει λάβει τους τελευταίους μήνες στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.
Όπως είχε συμβεί και στα μέσα Σεπτεμβρίου, όταν όμως το Πίρι Ρέις παρέμεινε ελλιμενισμένο, διπλωματικοί κύκλοι αποδίδουν εκνευρισμό στην Άγκυρα κυρίως λόγω των εξελίξεων στα νότια της Κρήτης και τη συμμετοχή της αμερικανικής Chevron στο διαγωνισμό για έρευνες στα θαλάσσια τεμάχια «Κρήτη-1» και «Κρήτη-2». Πάντως, η έξοδος του ερευνητικού έρχεται λίγες μόλις ώρες μετά τη νέα παρέμβαση Μητσοτάκη όσον αφορά τους όρους συμμετοχής της Τουρκίας στο SAFE.
Σε κάθε περίπτωση η ελληνική πρωτεύουσα θα παρακολουθεί στενά την πορεία του ερευνητικού. Η τουρκική navtex έχει ισχύ έως τις 14 Οκτωβρίου.