Λιγότερο απο 1 λεπτό Διάρκεια άρθρου: Λεπτά

Το αρματολικό φαινόμενο στη Ρούμελη

Νοέμβριος 25, 2025

Με τον όρο αρματολός εννοούμε τον ένοπλο ανυπότακτο ραγιά που εξαναγκάζει δια της βίας την οθωμανική εξουσία να τον διορίσει έμμισθο επιτηρητή μιας περιοχής, προκειμένου να εξασφαλίσει τη δημόσια τάξη και ασφάλεια. Με άλλα λόγια, μέσα στα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις του αρματολού είναι η φύλαξη των δερβενίων (διόδων) και η προστασία των κοινοτήτων (αρματολικιού) από τις επιδρομές των κλεφτών.Πάντως, είναι γεγονός ότι οι Τούρκοι εντάσσοντας τους Αρματολούς στο στρατιωτικό σύστημα εξουσίας με την ανάθεση της δημόσιας τάξης και ασφάλειας μιας περιοχής, πετύχαιναν αφενός να εκτονώνουν τις κοινωνικές συγκρούσεις, που δημιουργούνταν σε τοπικό-κοινοτικό επίπεδο από την ανεξέλεγκτη έως τότε δράση των ένοπλων ομάδων, και αφετέρου να διαχειρίζονται με τον καλύτερο τρόπο, έστω και προσωρινά, την ένοπλη βία, που ήταν εν δυνάμει μεγάλη απειλή για το πολιτικοκοινωνικό τους σύστημα, το οποίο διαμόρφωσαν με την κατάκτηση.Το αρματολικό σύστημα της Ρούμελης, διαρθρωμένο και συγκροτημένο στη βάση αιματικών, πνευματικών ή πλασματικών δεσμών συγγένειας, προσπαθεί να επιβιώσει και να αναπαραχθεί τοπικά και περιφερειακά. Η ένταξη δηλαδή των αρματολών σε αρματολικά και συγγενικά δίκτυα ήταν πάνω απ’ όλα ζήτημα επιβίωσης και στρατηγική κοινωνικής και πολιτικής ισχύος. Δεν υπήρχε καμία πιθανότητα να επιβιώσει τοπικά μια αρματολική ομάδα (οικογένεια) και να διαιωνίσει την εξουσία της, αν δεν εντασσόταν και δεν συμμετείχε στα ανταγωνιστικής ταυτότητας αρματολικά-συγγενικά δίκτυα.Στον χώρο της Ρούμελης, με την πλούσια αρματολική ιστορία, μπορούμε να ανιχνεύσουμε αρκετά καλά τη λειτουργία του αρματολικού συστήματος και τις «σταθερές» του τόσο κατά την προεπαναστατική περίοδο όσο και κατά την περίοδο της Επανάστασης του 1821. Είναι γεγονός ότι η περίοδος του Αλή πασά (προεπαναστατικά) δοκίμασε σκληρά όχι μόνο τις αντοχές του παραδοσιακού αρματολικού συστήματος με τα οριζόντια και τα κάθετα δίκτυα επικοινωνίας, αλλά και το ίδιο το αξιακό και κοινωνικό σύστημα που διείπε τις σχέσεις κλεφταρματολών και ραγιάδων. Ανάλογη κρίση περνά το αρματολικό σύστημα στη Ρούμελη και την περίοδο του Μαυροκορδάτου κατά την Επανάσταση του 1821. Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, στην προσπάθειά του να μεταθέσει τα κοινωνικοπολιτικά κέντρα εξουσίας από το φεουδαρχικό πλαίσιο της Οθωμανοκρατίας^{4Η συμμετοχή των αρματολών της Ρούμελης, και όχι μόνο, σε όλες σχεδόν τις πολεμικές εμπλοκές των Χριστιανικών Δυνάμεων με την Οθωμανική Αυτοκρατορία έχει μια παράμετρο, που η σύγχρονη αναθεωρητική ιστοριογραφία δείχνει να ξεχνά ή να παραγνωρίζει: αυτή της εθελούσιας μεταπτώσεως του αρματολού στην ιδιότητα του κλέφτη. Κι αυτή η μετάπτωση γινόταν όχι γιατί η οθωμανική εξουσία τον ανάγκαζε να αφήσει τις οικονομικές απολαβές και τα προνόμιά του –που με τόσο κόπο και αγώνα εξασφάλιζε–, αλλά διότι «εκαπνίζετο από το αίσθημα της ελευθερίας». Κι αυτό «το αίσθημα της ελευθερίας» δεν το συναντάμε στους κλεφταρματολούς μόνο κατά το 18ο αιώνα, αλλά διαπερνά όλους τους προγενέστερους αιώνες της δουλείας και ερμηνεύει όλα τα κινήματα των ραγιάδων. Συνεπώς, υπάρχει αυτό που ονομάζουμε «εθνική συνείδηση» στους κλεφταρματολούς και γενικότερα στους υπόδουλους ραγιάδες σε μια εποχή, δηλαδή, που η εθνο-συνειδησία ήταν ανύπαρκτη, έτσι όπως την διακήρυξε με την «Αρχή των εθνοτήτων» ο ευρωπαϊκός διαφωτισμός; Στα ερωτήματα αυτά θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στη συνέχεια του άρθρου μας.Οι οικογενειακά κατευθυνόμενες πολιτικές επιγαμικής συνένωσης ίσων ή σχεδόν ίσων κοινωνικο-οικονομικά ατόμων στον αρματολικό χώρο οδηγούν όχι μόνο στη δημιουργία οριζόντιων^{8Ο σκοπός των συνοικεσίων τούτων απέβλεπεν εις το να σχηματίση έναν δεσμόν συγγενικόν από Πατρατζίκι έως εις τα Χάσια και ούτω να βαστάξουν ταις κυριαρχίαις των από κάθε προσβολήν εναντίον αυτών^{10Η συγκρότηση αρματολικών συγγενικών δικτύων είναι όρος απαράβατος για την επιβίωση και αναπαραγωγή του αρματολικού συστήματος στο πλαίσιο της οθωμανοκρατίας. Πολιτική των αρματολικών οικογενειών είναι να συγκροτούν αρματολικά-συγγενικά δίκτυα με τα όμορα αρματολίκια και όχι μόνο. Οι Στορναραίοι του Ασπροποτάμου, για παράδειγμα, ανέπτυξαν επιγαμικές συγγένειες με τα τέσσερα γειτονικά τους αρματολίκια, με αποτέλεσμα «αι τέσσαρες αυταίς συμπεθεριαίς έδεναν τους Στορναραίους συγγενικώς με το Ραδοβύζι, με τα Τζιομέρκα, με τον Κλινοβόν και με τα Χάσια^{12Είναι φυσικό και λογικό, βέβαια, ότι οι μεγάλες αρματολικές οικογένειες συγκροτούν και μεγάλα αρματολικά-συγγενικά δίκτυα, καθώς η έκταση των εν λόγω δικτύων είναι ευθέως ανάλογη με τον αιματο-συγγενικό αριθμό που διαθέτουν οι οικογένειες. Για παράδειγμα, η οικογένεια των Στορναραίων στον Ασπροπόταμο αριθμεί πλέον των 120 μελών και συμβάλλουν τα μέλη της με την αγχιστεία και τις άλλες μορφές πνευματικής συγγένειας στη διεύρυνση των συμμαχιών με απώτερο στόχο την εμπέδωση της αρματολικής τους κυριαρχίας στην περιοχή δράσης τους σε βάθος χρόνου.
Κι ενώ η συγκρότηση αρματολικο-συγγενικών δικτύων είναι όρος απαράβατος για την επιβίωση και αναπαραγωγή του αρματολικού συστήματος στο πλαίσιο της Οθωμανοκρατίας, η παρέκκλιση από αυτόν τον κανόνα, από αυτή τη σταθερά, οδηγεί όποια αρματολική οικογένεια το επιχειρήσει στην κρίση και στον αφανισμό της. Η αρματολική οικογένεια των Συκάδων, που αργότερα ονομάστηκαν Βλαχόπουλοι, είναι η εξαίρεση από αυτόν τον κανόνα που διέπει το αρματολικό σύστημα και συμβάλλει στη διατήρηση και αναπαραγωγή του, αφού για μεγάλο χρονικό διάστημα «αρνούνται» να συγκροτήσουν αρματολικά-συγγενικά δίκτυα με τις όμορες αρματολικές οικογένειες των Μπουκουβαλαίων στα Άγραφα και των Ίσκων στο Βάλτο στηριζόμενοι στη «δύναμη της φυλής».
Η αρματολική οικογένεια των Συκάδων προερχόταν από τους «Σκηνίτες Βλαχοποιμένες» και στηριζόταν μόνο στη δύναμη που τους παρείχε η φυλή τους και η φυσική οχύρωση του αρματολικιού τους^{13Η ως άνω παραδειγματική εκδοχή των Συκάδων μπορεί να μας οδηγήσει στην ισχύ της υπόθεσης ότι μια αρματολική οικογένεια χωρίς συγγενικά ερείσματα στις αντίστοιχες αρματολικές οικογένειες των γειτονικών περιοχών καθίσταται έρμαιο των προκλήσεων, που λαμβάνουν χώρα σε τοπικό ή περιφερειακό επίπεδο, τόσο από τους τοπικούς διεκδικητές της εξουσίας όσο και από τις όμορες προς αυτήν αρματολικές ομάδες.Μας πρόδωσαν οι φίλοι μας, οι αδερφοποιητοί μας^{17ή
Δεν σ’ τώπα Κώστα μια βολά, δεν σ’ τώπα Κώστα δύο,
Τι χάλευες, τι γύρευες αυτού ςτα Βλαχοχώρια;
-Επήγα κ’ επολέμησα με τους Κοντογιανναίους,
Και μ’ έφαγαν με απιστιά, με φάγανε με μπέσα^{18ή
Τον Κωνσταντέλο βάρεσαν Σπαθιά και Θανασούλα
Κι’ ο Θανασούλας χούγιαξε κι’ ο Κωνσταντέλος λέει:
-Το που ‘σαι Ντουλαβέρη μου και πρώτο παλληκάρι,
Πώχω δυο λόγια να σου ειπώ τρία να σου ‘μιλήσω
Φίλο μην αναμπιστευθής, φίλο μη βάλης μπέσα,
Ο φίλος φίδι γένεται κι’ αστρίτης και σε τρώει^{19Τα δίκαια των Προεστών τα καταπάτησα, κατέχων εκ τούτου πολιτικήν, αλλά και πολεμικήν θέσιν. Όλοι λοιπόν οι Προεστοί εσυμφώνησαν κατ’ εμού και άρχισαν να με διαβάνουν εις τον Βεληπασιάν, ότι καταχρώμαι τα εισοδήματα του πατρός του, ότι φέρω δυσκολίας εις τας προσταγάς του, και άλλα.^{25Οι αλλαγές που παρατηρούνται στο χώρο του αρματολισμού κατά την περίοδο του Αλή πασά και με την ευθύνη του Αλή πασά διευκολύνονται χωρίς αμφιβολία κι από τις τεράστιες μεταβολές που επέρχονται στο κοινωνικο-οικονομικό περιβάλλον του ελληνικού χώρου. Μεταβολές που δεν είναι άσχετες αφενός με τη διεθνή πολιτική κατάσταση και αφετέρου με τις διαρθρωτικές αλλαγές που επιχειρούνται στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η αστική τάξη^{27Πούν’ Αλή πασάς, καϋμένοι;
Πούταν απ’ το Τεπελένι
Κι’ άλλος τέτοιος δε τα γένη.
Όλου του ντουνιά λιτάρι,
Της Αρβανιτιάς καμάρι
Και της Ρούμελης νταϊάκι.^{28Όπως επί της εποχής του Αλή πασά έτσι και τώρα το αρματολικό σύστημα στην περιοχή δοκιμάζεται. Δοκιμάζονται συγκεκριμένα οι συγγενικοί δεσμοί στο πλαίσιο συμμαχικών υποχρεώσεων και οι αρματολικές πολιτικές τοπικών και περιφερειακών ισορροπιών. Δοκιμάζεται ακόμα η δυνατότητα προσαρμογής των αρματολών στα νέα δεδομένα της περιοχής, καθώς προβάλλει ανταγωνιστικά η ελληνική επαναστατική διοίκηση και τα νέα κέντρα εξουσίας.
Στο επίκεντρο αυτών των αλλαγών, αυτής της αρματολικής κρίσης, είναι, όπως προείπαμε, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος^{29Ανάλογα πλήγματα δέχτηκαν από τον Μαυροκορδάτο και τα άλλα αντίπαλα συγγενικά-αρματολικά δίκτυα και κυρίως τα δυο ισχυρότερα της Δυτικής Ελλάδας: του Γεωργάκη Ν. Βαρνακιώτη και του Ανδρέα Ίσκου. Το συγγενικό-αρματολικό δίκτυο του Βαρνακιώτη θα αποδυναμωθεί καίρια με την αποχώρηση του γαμπρού του, Αναγνώστη Καραγιάννη, κοτζάμπαση του Βάλτου, ο οποίος θα υπηρετήσει με αυταπάρνηση τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο. Το ίδιο θα συμβεί και με τους Μπουκουβαλαίους, οι οποίοι θα περάσουν στο στρατόπεδο του Μαυροκορδάτου.
Μεγάλο πλήγμα θα δεχθεί επίσης και το συγγενικό-αρματολικό δίκτυο του Ανδρέα Ίσκου, καθώς άλλα σημαντικά μέλη του δικτύου θα προσχωρήσουν στη φατρία Μαυροκορδάτου, όπως: ο Αλεξάκης Βλαχόπουλος, οι Μποτσαραίοι, οι Κοντογιανναίοι, οι Μπουκουβαλαίοι, και άλλα θα απομονωθούν επαναστατικά, όπως ο Γώγος Μπακόλας, ο Γεωργάκης Ν. Βαρνακιώτης και ως τα μισά της Επανάστασης, ο Καραϊσκάκης.
Άμεση εμπλοκή τις περισσότερες φορές έχει ο Μαυροκορδάτος και στην αναζωπύρωση των παλιών αρματολικών παθών και ερίδων στην περιοχή της Δυτικής Ελλάδας. Κι αυτό, επίσης, γίνεται στη λογική αποδυνάμωσης των αντίπαλων αρματολικών δικτύων και στην περιθωριοποίηση των ανυπότακτων αρματολών. Όταν, για παράδειγμα, διορίζει τον Αλεξάκη Βλαχόπουλο αρχηγό των όπλων στην επαρχία Βλοχού, περιοχή την οποία διεκδικεί και ο Γιαννάκης Στάικος, δεν πρόκειται για ένα μεμονωμένο περιστατικό επικράτησης ενός αρματολού έναντι κάποιου άλλου στον αγώνα του τοπικού ανταγωνισμού. Πρόκειται σίγουρα για μεθοδευμένη επιλογή συγκεκριμένου προσώπου, στενού συνεργάτη του και εκ των στυλοβατών της ομάδας πολιτικής υποστήριξής του.
Το ίδιο συμβαίνει και στα Άγραφα, που διεκδικούν ο Γιαννάκης Ράγκος και ο Γεώργιος Καραϊσκάκης. Διορίζοντας ο Μαυροκορδάτος τον Ράγκο, περιθωριοποιεί τον Καραϊσκάκη και αδιαφορεί για τις επιπτώσεις που θα έχει αυτή του η απόφαση για το μέλλον του Αγώνα και τους κατοίκους της περιοχής. Η σύγκρουση Ράγκου – Καραϊσκάκη για το αρματολίκι των Αγράφων^{33Εμπλοκή του Μαυροκορδάτου έχουμε και στην αρματολική σύγκρουση Γεωργίου Τσόγκα-Θοδωράκη Γρίβα για την εξουσία του Ξηρομέρου. Ο Τσόγκας, που ανήκει στην ομάδα Μαυροκορδάτου και υποστηρίζεται έμπρακτα στην πιο πάνω διαμάχη από τα μέλη της, κατορθώνει να επικρατήσει του Γρίβα και με τη βοήθεια της ομάδας να τον απομακρύνει από τη Δυτική Ελλάδα.
Αυτή η πολιτική του Μαυροκορδάτου, που είχε ως στόχο τον παραγκωνισμό των ισχυρών οπλαρχηγών της Δυτικής Ελλάδας (Βαρνακιώτη, Ίσκο, Καραϊσκάκη) και των μη φίλα προσκείμενων (Γρίβα, Στάικο), ήταν μια συνειδητή πολιτική, εγωκεντρική και φίλαρχη, που δημιούργησε πλήθος προβλημάτων, τα οποία σχετίζονταν τόσο με την εξέλιξη του Αγώνα όσο και με τη στρατιωτική ευταξία της , για την οποία υποτίθεται ότι πάσχιζε ο Μαυροκορδάτος.Αν αυτό ισχύει για τους άλλους ευρωπαϊκούς λαούς, για τους Έλληνες δεν ισχύει σε καμία περίπτωση. Με άλλα λόγια, μπορεί οι λαοί της Ευρώπης να διαμόρφωσαν εθνική συνείδηση μέσα από τις διαδικασίες αστικοποίησης της κοινωνίας τους και της εθνογένεσης, οι Έλληνες, όμως, (και οι Εβραίοι) έχουν μια μακραίωνη πολιτιστική παράδοση συνυφασμένη με την ταυτωνυμική εθνικο-ιστορική συνείδηση, που στη μακρόσυρτη διάρκεια του Ελληνισμού πήρε διάφορες μορφές. Αυτή λοιπόν η εθνική συνείδηση διαμορφώθηκε αιώνες πριν πάνω σε ένα κοινό σύστημα πολιτισμικών αξιών με κοινό παρελθόν και αναμνήσεις ιστορικά καταγεγραμμένες. Κι αν θέλει κανείς να καταγράψει τους παράγοντες εκείνους που μορφοποίησαν την εθνική μας ταυτότητα, την εθνική μας συνείδηση, θα σταθεί στο φυλετικό στοιχείο, το ορθόδοξο χριστιανικό και το οικουμενικό. Αυτοί οι παράγοντες, αυτά τα στοιχεία συσσωματωμένα στη βάση της πολιτισμικής μας ιδιοπροσωπίας, καταγράφηκαν από την αρχαιότητα ίσαμε την Επανάσταση του 1821.^{35Αναφορικά τώρα με το προεπαναστατικό φαινόμενο του Κλεφταρματολισμού, οι εκφραστές της αναθεωρητικής ιστοριογραφίας διατείνονται ότι είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη μακρά παράδοση της κοινωνικής ληστείας τόσο στα Βαλκάνια όσο και στο χώρο της Μικράς Ασίας, καθώς και με το συνυφασμένο μ’ αυτό έκνομο φαινόμενο της προκαπιταλιστικής κοινωνίας.^{36Στο δημοτικό τραγούδι που ακολουθεί, η λαϊκή αντίληψη ταυτίζει την εθνική ιδέα με τη θρησκευτική και η εννοιολόγηση της εθνικής ελευθερίας προσδιορίζεται αντιθετικά μέσα από την προσωπική σύγκρουση με τον κατακτητή:Δεν είναι κρίμα κι άδικο και ανομιά μεγάλη,
να πολεμάν οι εκατό μ’ εννηά χιλιάδες Τούρκους!
Ο Γώγος έβγαλε φωνήν από το μετερίζι.
-Για πολεμάτε δυνατά και σκούζτε τα μεγάλα,
να ραϊσθούνε τα βουνά και να σκισθούν οι κάμποι,
για να γλυτώσουν τη σκλαβιά τόσα γυναικοπαίδια,
που κυνηγιώνται σαν αρνιά, και σκούζουν και βελάζουν.
Ο πόλεμος εκράτησεν απ’ το πουρν’ ως το βράδυ,
κ’ εγλύτωσαν οι Χριστιανοί κ’ ετσάκισαν οι Τούρκοι.^{41μοιρολογούν τα εκκλησιάς, κλαίγνε τα μοναστήρια,
κη άι Γιάννες ο χρυσόστομο κλαίει, δερνοκοπιέται.
– Μη κλαις, μη κλαις, άι Γιάννε μου, και μη δερνοκοπικάσαι.
– Η Ρωμανία πέρασεν, η Ρωμανία επάρθεν.
Η Ρωμανιά κη αν πέρασεν, ανθεί και φέρει κη άλλο.^{42Συνεπώς η εθνική συνείδηση των Ελλήνων προϋπήρχε της ευρωπαϊκής αστικοποίησης και του Διαφωτισμού και δεν είναι δημιούργημα των νεώτερων χρόνων, όπως λανθασμένα ισχυρίζονται οι εκφραστές της αναθεωρητικής ιστοριογραφίας. Και η αθρόα συμμετοχή των Αρματολών^{45 Post Views: 2.968

Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, Αλή Πασάς, Αρματολοί, Γεώργιος Βαρνακιώτης, Ελληνική επανάσταση, Κλεφταρματολοί, Νεότερη Ιστορία, Οθωμανική Αυτοκρατορία, Ρούμελη
Το πρωτότυπο άρθρο https://cognoscoteam.gr/archives/23558 ανήκει στο Ελληνική επανάσταση Αρχεία – Cognosco Team .}}}}}}}}}}}}}}}}}}