Το σκεπτικό της Αθήνας για τη συγκρότηση της πενταμερούς διάσκεψης μεταξύ των όμορων κρατών της Ανατολικής Μεσόγειου είναι σχετικά απλό: Παρά τα δομικά προβλήματα και τις εκ διαμέτρου αντίθετες θέσεις των δυνάμει συμμετεχόντων (Ελλάδα – Κύπρος – Αίγυπτος – Τουρκία – Λιβύη), κυρίως επί του ζητήματος των θαλάσσιων ζωνών, η σύγχρονη εποχή – των μεγάλων προκλήσεων και ανατροπών –πράγματι προστάζει για συγκλίσεις.
Η ιστορική στήλη του Βήματος στο inbox σου
Γίνε μέλος του καθημερινού newsletter που αποκαλύπτει όσα συμβαίνουν στο πολιτικό παρασκήνιο και απόκτησε πρόσβαση σε αποκλειστικό περιεχόμενο.
Το θέμα δεν συζητήθηκε ούτε μεταξύ των κ.κ. Μητσοτάκη και Χριστοδουλίδη, ενώ, σύμφωνα με ασφαλείς πηγές από τη Λευκωσία, ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας και το επιτελείο του εξεπλάγησαν στο πρώτο άκουσμα της πρότασης του έλληνα πρωθυπουργού. Εντύπωση προκαλεί, επίσης, το γεγονός ότι ουδείς εκ των κορυφαίων κύπριων αξιωματούχων έχει μιλήσει δημοσίως – ούτε ερωτηθεί – για την πενταμερή.
«Το αυτονόητο θα ήταν να αρχίσει από την Κύπρο η ενημέρωση» λένε οι ίδιες πηγές, αποφεύγοντας πάντως να συσχετίσουν την εξαγγελία Μητσοτάκη με την πρόταση του κ. Χριστοδουλίδη (στις αρχές Νοεμβρίου) για τη δημιουργία ενός είδους «ΝΑΤΟ ή ΟΑΣΕ στην ευρύτερη Μέση Ανατολή».
Διαφορετικές προτεραιότητες Λευκωσίας – Αθήνας
Στη Λευκωσία, πάντως, δεν έλειψε εκείνες τις ημέρες ο σχολιασμός περί επιχείρησης «καπελώματος» της πενταμερούς από τον κύπριο Πρόεδρο, ενώ την ίδια ώρα γίνεται όλο και πιο φανερό ότι ο κ. Χριστοδουλίδης έχει αυτή την εποχή άλλες προτεραιότητες σε σχέση με αυτές της Αθήνας.
Αφενός η Λευκωσία προετοιμάζει πυρετωδώς την προεδρία της ΕΕ – αναλαμβάνει την 1η Ιανουαρίου 2026 – σε μια κομβική συγκυρία για τη Γηραιά Ηπειρο, αλλά και με τον κ. Χριστοδουλίδη αποφασισμένο να αναδείξει έτι περαιτέρω την ευρωτουρκική διάσταση του κυπριακού ζητήματος, έχοντας μάλιστα προαναγγείλει ότι θα καλέσει στο νησί τον Ταγίπ Ερντογάν.
Αφετέρου, κατόπιν και της πρώτης συνάντησής του με τον νέο τουρκοκύπριο ηγέτη Τουφάν Ερχιουμάν, ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας θα επιδιώξει το επόμενο διάστημα να επιταχυνθεί η διαδικασία των άτυπων επαφών με στόχο την επανέναρξη των επίσημων διαπραγματεύσεων από το σημείο όπου κατέρρευσαν στο Κραν Μοντανά το 2017.
Η Κύπρος στην Ανατολική Μεσόγειο
Ταυτοχρόνως, η κυπριακή κυβέρνηση επιδεικνύει διάθεση αυτονόμησης και στο πεδίο των ενεργειακών διά της στενότερης συνεργασίας με το Τελ Αβίβ – ενδεικτική ήταν άλλωστε η αποστροφή του ισραηλινού υπουργού Ενέργειας περί αντιστροφής της έρευνας και πόντισης του καλωδίου πρώτα μεταξύ των δύο χωρών και μετά με την Ελλάδα.
Επίσης, δεν μπορεί να αγνοηθεί η συντεταγμένη προσπάθεια του κ. Χριστοδουλίδη να αναδεικνύει την Κύπρο ως αναπόσπαστο τμήμα του διαδρόμου IMEC (σύνδεση Ινδίας – Μέσης Ανατολής – Ευρώπης), ο οποίος μπορεί ακόμα να παραμένει σχέδιο επί χάρτου, τελεί όμως υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι προοπτικές, άλλωστε, του IMEC αποτέλεσαν βασικό θέμα της συνάντησης του κ. Κόμπου με τον αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο την περασμένη Δευτέρα στην Ουάσιγκτον, με διπλωματικές πηγές από τη Λευκωσία να επισημαίνουν πάντως ότι η συγκυρία της αναταραχής στην Ανατολική Μεσόγειο αναβαθμίζει εκ των πραγμάτων τη θέση της Κυπριακής Δημοκρατίας, ενδεχομένως περισσότερο από αυτή της Ελλάδας, κυρίως λόγω της γεωγραφίας.
Εκτός αυτών, όμως, το γεγονός ότι η Κυπριακή Δημοκρατία συνδέεται πλέον με συμφωνίες οριοθέτησης Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) με τρία κράτη της Ανατολικής Μεσογείου (Αίγυπτος, Ισραήλ, Λίβανος) καθιστά ακόμα πιο περίπλοκη τη συμμετοχή της Λευκωσίας στην πενταμερή, από την οποία μάλιστα έχουν αποκλειστεί τόσο το Ισραήλ όσο και ο Λίβανος, ειδικά καθώς το βασικό θέμα μιας τέτοιας διάσκεψης θα είναι η διευθέτηση των θαλάσσιων ζωνών. Την ίδια ώρα, τόσο από τα έδρανα της αντιπολίτευσης στην Ελλάδα όσο όμως και από την Κύπρο, ακούγεται όλο και πιο συχνά το ερώτημα, εν μέρει απλοϊκό, «γιατί Αθήνα και Λευκωσία δεν ορίζουν πρώτα τη μεταξύ τους ΑΟΖ και μετά ας καθίσουν στο τραπέζι με τους υπόλοιπους;».
Το «φάντασμα» της Τουρκίας
Πηγές, πάντως, από την Αθήνα θεωρούν σχεδόν απίθανη μια άρνηση της Λευκωσίας να συμμετέχει στην πενταμερή. Είναι πολύ πιθανό, άλλωστε, τα πράγματα να μη φθάσουν ποτέ έως εκεί, καθώς το πλέον σοβαρό πρόβλημα επί της διαδικασίας είναι ότι η Τουρκία δεν πρόκειται να αναγνωρίσει την κρατική υπόσταση της Κυπριακής Δημοκρατίας, επιχειρώντας παραλλήλως να επιβάλει την ισότιμη συμμετοχή στο σχήμα της τουρκοκυπριακής κοινότητας.
Ακριβώς αυτό, δηλαδή η παρουσία των Τουρκοκυπρίων στις συζητήσεις, έστω ως εκπροσωπούμενων από την Αγκυρα, προβληματίζει τη Λευκωσία, η οποία δεν θα ήθελε να βρεθεί απέναντι σε κανενός είδους – προφανώς ούτε έμμεση – προσπάθεια ή έξωθεν πίεση διεθνούς νομιμοποίησης της κοινότητας είτε αυτονόμως είτε υπό τη σκέπη της Τουρκίας διά της συμπερίληψης του κ. Ερχιουμάν στο σχήμα.
Φιντάν ο μόνος ενήμερος
Ο Χακάν Φιντάν, πάντως, είναι ο μόνος εκ των τεσσάρων υπουργών Εξωτερικών που έχει ενημερωθεί από τον κ. Γεραπετρίτη, όπως άλλωστε είχε ανακοινωθεί από διπλωματικές πηγές στο περιθώριο της συνεδρίασης του ΣΕΥ στο Λουξεμβούργο (20 Οκτωβρίου), με την Αθήνα να γνωρίζει προφανώς ότι ο τουρκικός αναθεωρητισμός σε συνδυασμό με τη δορυφοροποίηση της Λιβύης αποτελoύν το υψηλότερο εμπόδιο για τη διεξαγωγή της πενταμερούς.
Εξ ου και ο κ. Γεραπετρίτης έχει χαρακτηρίσει το εγχείρημα «δύσκολο», θέτοντας ως προϋπόθεση τον σεβασμό του Διεθνούς Δικαίου και της κυριαρχίας των κρατών. Παραλλήλως, όμως, ο υπουργός Εξωτερικών έχει επανειλημμένως μιλήσει περί «ώρας ευθύνης για όλους», ενώ η εκπρόσωπος Λάνα Ζωχιού επεσήμανε ότι η Ελλάδα στοχεύει να μετατρέψει ένα πεδίο ανταγωνισμών σε περιβάλλον σταθερότητας και κυρίως να δείξει ότι «κινείται χωρίς φοβικά σύνδρομα στην Ανατολική Μεσόγειο διαμορφώνοντας και όχι ακολουθώντας τις εξελίξεις».
Αργός βηματισμός
Ο ρυθμός πάντως που εξελίσσεται η διαδικασία είναι εξαιρετικά αργός. Σύμφωνα με τις έως τώρα πληροφορίες, σκοπός του κ. Γεραπετρίτη είναι έως το τέλος του έτους να έχει ολοκληρώσει τις άτυπες επαφές του ώστε να διαπιστωθούν οι προθέσεις των ομολόγων του και σε περίπτωση που καταγραφεί κοινή κατανόηση να προχωρήσουν στα επόμενα βήματα, τα οποία, σύμφωνα με τον υπουργό Εξωτερικών, θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν την υπογραφή ενός συνυποσχετικού και μια πρώτη συνάντηση.
Εως τότε βέβαια θα αναμένεται με ενδιαφέρον η πρώτη επίσημη αντίδραση της Λευκωσίας. Οσο, δε, για τις έτερες πιθανολογούμενες παρεμβάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο, τις οποίες, σύμφωνα με μια προσέγγιση, επιθυμεί να αποτρέψει η Αθήνα διά της δικής της πρότασης, το βέβαιο είναι ότι η μία πρωτοβουλία δεν αναιρεί την άλλη, αντιθέτως θα μπορούσε μέχρι και να την επιταχύνει.