Το σκηνικό έμοιαζε μέχρι πρότινος αδιανόητο – αυτό τουλάχιστον εκτιμούσαν στην Αθήνα. Και όμως, την περασμένη εβδομάδα η τουρκική κορβέτα «Κινάλιαντα» έδεσε σε μια από τις προβλήτες του λιμανιού της Βεγγάζης, μέρος του οποίου ανοικοδομήθηκε – κατά τραγική ειρωνεία – με την οικονομική συνδρομή της Ελλάδας.
Η ιστορική στήλη του Βήματος στο inbox σου
Γίνε μέλος του καθημερινού newsletter που αποκαλύπτει όσα συμβαίνουν στο πολιτικό παρασκήνιο και απόκτησε πρόσβαση σε αποκλειστικό περιεχόμενο.
Ο νέος, διακηρυγμένος, στόχος της Τουρκίας είναι να συμβάλει στη γεφύρωση του εμφύλιου χάσματος μεταξύ των καθεστώτων Ντμπεϊμπά και Χαφτάρ, με ευκταία κατάληξη της δημιουργία της «Μιας Λιβύης» (One Libya), όπως ευφάνταστα έχει αποκληθεί το εγχείρημα. Μετά τη δορυφοροποίηση της επίσημης, αναγνωρισμένης αρχής της χώρας, η Αγκυρα απλώνει το δίκτυό της, προκειμένου να μεγεθύνει συνολικά την επιρροή της στην Ανατολική Μεσόγειο.
Χωρίς να έχουν γίνει γνωστές οι λεπτομέρειες, είναι βέβαιο ότι κ. Καλίν ταξίδεψε με γεμάτες αποσκευές στη Βεγγάζη. Αυτό που παραδέχονται, άλλωστε, στην Αθήνα είναι ότι αδυνατούν να μπουν σε μια διαδικασία πλειοδοσίας έναντι της Αγκυρας στη Λιβύη.
Οι Τούρκοι είναι σε θέση να προσφέρουν στο καθεστώς του στρατάρχη – και μάλιστα απλόχερα – οικονομική και στρατιωτική βοήθεια, αλλά και τεχνογνωσία. Το απέδειξαν στην περίπτωση των φονικών πλημμυρών στην Ντέρνα το 2023, όπου και έστησαν με ιδιαίτερη ευκολία και σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα υγειονομική μονάδα, αλλά και συμβάλλοντας αργότερα στην ανοικοδόμηση της περιοχής.
Σε πλήρη αντίστιξη, η Ελλάδα σχεδίασε και εκτέλεσε τότε, κατά τρόπο θλιβερό, μια μικρή αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας, η οποία κατέληξε σε τραγωδία με πέντε νεκρούς και περισσότερους τραυματίες.
Τι ζήτησε όμως ο κ. Καλίν από τον Χαφτάρ και τους γιους του στο στρατηγείο της Ράτζμα; Σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο η Αγκυρα πιέζει τον στρατάρχη να προωθήσει την επικύρωση του τουρκολιβυκού μνημονίου από τη Βουλή των Αντιπροσώπων, με αντάλλαγμα την τουρκική συνδρομή στις έρευνες για υδρογονάνθρακες στις θαλάσσιες ζώνες της Ανατολικής Λιβύης.
Εμπειρος διπλωμάτης με μακρά θητεία στην Αγκυρα λέει στο «Βήμα» ότι «η υπερψήφιση του τουρκολιβυκού συμφώνου θα πρέπει να θεωρείται βέβαιη, και μάλιστα σε σύντομο χρονικό ορίζοντα». Οπως βέβαια υπενθυμίζει, στην εν λόγω συγκυρία κομβικός είναι και πάλι ο ρόλος της Αιγύπτου.
Απ’ τη μία πλευρά δημοσιεύματα στο Κάιρο, καθώς και τούρκοι αναλυτές, έδειχναν τον πρόεδρο Σίσι ως διαμεσολαβητή της διαδικασίας προσέγγισης μεταξύ Τουρκίας και Ανατολικής Λιβύης, από την άλλη όμως αποτελεί ερωτηματικό το πώς θα μπορούσε να συνυπάρξει το τουρκολιβυκό μνημόνιο με την οριοθετημένη ελληνοαιγυπτιακή ΑΟΖ.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, ο υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης επαναλαμβάνει με κάθε ευκαιρία ότι η ακυρότητα και το ανυπόστατο του συμφώνου Αγκυρας – Τρίπολης δεν ανατρέπεται από μια πιθανή επικύρωσή του στη Βουλή των Αντιπροσώπων.
Αυτό όμως που θα έπρεπε να ανησυχεί την ελληνική διπλωματία είναι η συντεταγμένη προσπάθεια της Τουρκίας να επιβάλει τετελεσμένα και να δημιουργήσει συγκεκριμένη ατμόσφαιρα στις θαλάσσιες ζώνες της Λιβύης, την ώρα που η Αθήνα διεκδικεί την ανάληψη των ερευνών νοτίως της Κρήτης από τον πετρελαϊκό κολοσσό Chevron.
Είναι φανερό ότι η Αγκυρα δεν θέλει να δει αμερικανική δραστηριότητα στην εν λόγω περιοχή, ακόμα και πίσω από τη μέση γραμμή, καθώς μια τέτοια κίνηση θα αποτελέσει εμπράγματο ανάχωμα στην επιβολή του αναθεωρητικού αφηγήματος της «Γαλάζιας Πατρίδας».
Στην ελληνική πρωτεύουσα αξιολογούν ως μείζονος σημασίας την έκβαση του διαγωνισμού για τα θαλάσσια τεμάχια «Κρήτη-1» και «Κρήτη-2», εκτιμώντας ότι η τουρκική παρέμβαση στην Ανατολική Λιβύη επιταχύνεται και εξαιτίας της εν λόγω πρωτοβουλίας.
Με λίγα λόγια, η θαλάσσια περιοχή μεταξύ Ελλάδας και Λιβύης αναμένεται να βρεθεί τους επόμενους μήνες στο «κόκκινο», με τη μεν Αθήνα να προτάσσει ως επιχειρήματα το Δίκαιο της Θάλασσας, τη διεθνή νομιμότητα και την εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων, τη δε Αγκυρα να κινείται με όρους στρατιωτικής και διπλωματικής ισχύος.
Τι πήγε λάθος
Το μεγάλο διακύβευμα για την κυβέρνηση είναι η – έστω βαθμιαία – αντιστάθμιση της τουρκικής επιρροής στη Λιβύη. Αυτός ήταν και ο σκοπός της διπλής επίσκεψης του κ. Γεραπετρίτη σε Βεγγάζη και Τρίπολη τον περασμένο Ιούλιο, ως πρώτο βήμα για το απαραίτητο «χτίσιμο εμπιστοσύνης».
Προς αυτή την κατεύθυνση αναμένεται να πραγματοποιηθεί εντός του Οκτωβρίου η πρώτη συνάντηση των τεχνικών επιτροπών Ελλάδας – Δυτικής Λιβύης με αντικείμενο την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών, χωρίς φυσικά να αναμένονται χειροπιαστά αποτελέσματα, καθώς ο επικεφαλής της μεταβατικής κυβέρνησης κ. Ντμπεϊμπά είχε ξεκαθαρίσει στον κ. Γεραπετρίτη ότι το τουρκολιβυκό μνημόνιο δεν πρόκειται να αποσυρθεί από το τραπέζι.
Παραλλήλως αναζητείται διαυγέστερος δίαυλος επικοινωνίας με τους γιους του κ. Χαφτάρ, οι οποίοι σταδιακά αναλαμβάνουν την εξουσία στη Βεγγάζη.
Ουσιαστικά, η ελληνική διπλωματία επιστρέφει καταναγκαστικά και ασθμαίνοντας στην άνοιξη του 2021, όταν επαναλειτούργησε η πρεσβεία στην Τρίπολη και εγκαινιάστηκε το προξενείο στη Βεγγάζη.
Στόχος ήταν και τότε η δημιουργία ερεισμάτων στο περιβάλλον του Χαφτάρ διά της οικονομικής συνεργασίας, του ανοίγματος αεροπορικής και ακτοπλοϊκής σύνδεσης, αλλά και της στρατιωτικής εκπαίδευσης στελεχών του καθεστώτος.
Ο δε στρατάρχης είχε επισκεφθεί νωρίτερα την Αθήνα – λίγο μετά την αποτυχία κατάληψης της Τρίπολης –, όπου και έγινε δεκτός με τιμές, λαμβάνοντας μάλιστα συγκεκριμένες δεσμεύσεις, οι οποίες όμως ουδέποτε υλοποιήθηκαν.
Παρά τις προσπάθειες του προξενείου, η πτήση Χανιά – Τομπρούκ έμεινε μόνο στα χαρτιά, όπως επίσης η σύνδεση μεταξύ των δύο λιμανιών.
Σύμφωνα με διπλωμάτη που γνωρίζει πλήρως όλες τις λεπτομέρειες, «μια σειρά από γραφειοκρατικά εμπόδια, τοποθετούμενα δυστυχώς από τις ελληνικές υπηρεσίες, άρχισαν σταδιακά να κάνουν την εμφάνισή τους, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται συνεχώς δεύτερες σκέψεις αποτρέποντας οποιοδήποτε εγχείρημα. Το ίδιο συνέβη και στην περίπτωση διευκολύνσεων στις βίζες, αλλά και στη στρατιωτική συνεργασία. Ειδικά στο τελευταίο, το επιχείρημα ήταν ότι η Αθήνα δεν μπορεί να αναλάβει την εκπαίδευση ανδρών που δεν ανήκουν στη διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση της Λιβύης».
Τα περιορισμένα όρια της δυνητικής παρουσίας στην Ανατολική Λιβύη δεν άργησαν να γίνουν κατανοητά.
Η τραγωδία του Σεπτεμβρίου 2023 στον δρόμο για την Ντέρνα ακούστηκε σαν άλλο κύκνειο άσμα της επιχείρησης δικτύωσης στην Ανατολική Λιβύη. Την ώρα που η βορειοαφρικανική χώρα απομακρύνεται στον τουρκικό ορίζοντα, η ανάγκη ενίσχυσης του ελληνικού στίγματος στην περιοχή καθίσταται μεν επιτακτική, μοιάζει όμως σχεδόν μάταιη.